Stan obecny
Scenariusz pożaru przez dużą część uczestników procesu definiowania warunków ochrony ppoż. dla danego obiektu traktowany jest, jako opisanie zasad pracy systemu sygnalizacji pożaru i ewentualnie innych komponentów / instalacji automatyki przeciwpożarowej. Pojawia także próba przyjęcia, że opracowanie scenariusza pożaru winno być ściśle związane z występowaniem systemu sygnalizacji pożaru. Jakoby dla obiektów niewyposażonych w podobny system nie miało to uzasadnienia. Wg mnie jest to nieprawidłowe podejście.
Zgodnie z zapisami zawartymi w Polskiej Normie PN-EN 1991-1-2 „Eurokod 1: Oddziaływania na konstrukcje. Część 1-2: Oddziaływania ogólne. Oddziaływania na konstrukcje w warunkach pożaru.” Podstawowe wymagania w zakresie bezpieczeństwa pożarowego winny być realizowane zgodnie ze strategiami przyjętymi w scenariuszach pożaru zawierającymi również środki biernej i/lub czynnej ochrony ppoż.
W normie tej przyjęto również definicję scenariusza pożarowego, który powinien opisywać przebieg pożaru poprzez podanie kluczowych zdarzeń charakteryzujących go i odróżniających od innym możliwych pożarów.
Należy również nadmienić, że powyższa norma przywoływana jest również w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (jednolity tekst Dz. U. z 2019r. poz. 1065). Nie stanowi to podstawy do obligatoryjności jej stosowania, jednakże należy ją traktować jako bazę oczekiwań Ustawodawcy w danym zakresie.
Przywołuję tę mało poczytną normę, gdyż w powyższych zapisach tkwi esencja i cel opracowania scenariusza pożaru, tj. identyfikacja zagrożeń i opis ich ewentualnego ich przebiegu. Nie chodzi tu o inżynierską rozprawę popartą dużą ilością złożonych wzorów, ale o inżynierski jakościowy opis przyczyn i rozwoju danego zdarzenia.
Utarło się, że kluczowymi parametrami opisującymi zagrożenia pożarowe są:
- Sposób użytkowania obiektu, w tym udział ludzi,
- Wysokość obiektu i jego powierzchnia,
- Gęstość obciążenia ogniowego w przypadku obiektów PM.
Pierwsze dwa punkty są bezdyskusyjne, natomiast parametr gęstości obciążenia ogniowego bardzo niewiele mówi nam o realnych zagrożeniach pożarem występujących w obiekcie, gdyż nie bierze pod uwagę następujących parametrów:
- Minimalnej energii zapłonu – zdolność do zapalenia materiału palnego (są substancje ulegające zapłonowi od czegokolwiek, ale są i takie, których zapłon może być wynikiem bardzo dużych zaniedbań, celowego działania lub innego pożaru, ale nie jest możliwy podczas normalnej pracy w danym obiekcie),
- Przebiegu / rozwoju pożaru – są substancje, które przez dłuższy czas głównie tlą (np. nowoczesna izolacja okablowania), natomiast inne niezwłocznie po zapłonie przybierają postać wysokoenergetycznego pożaru (np. większość cieczy i gazów palnych),
- Szybkości spalania materiału palnego – jest to kluczowa wartość, gdyż np. pożaru papieru magazynowanego w rolach stojących pionowo ma bardzo dynamiczny przebieg, natomiast pożar tego samego papieru magazynowanego w stosach / ryzach zdecydowanie bardziej powolny (w normie PN-B-02852 nie ma to znaczenia, choć osobliwym jest, że papier magazynowany w rolach uznany został za mniej groźny niż w ryzach),
- Reakcji na ogień – część materiałów się silnie dymi, natomiast inne wydzielają substancje toksyczne…
Wszystkie te parametry mają decydujący wpływ na:
- poziom zagrożeń ludzi, ratowników i majątku / sąsiadujących obiektów,- warunki ewakuacji,
- zasady doboru zabezpieczeń ppoż.,
- procedowanie postępowania na wypadek pożaru ludzi, systemów ppoż., innych instalacji i urządzeń,
- ocenę ryzyka strat.
Cele / zakres
W związku z powyższym scenariusz pożaru, który spełni swoją funkcję winien składać się z:
- Identyfikacji zagrożeń pożarem indywidualnych dla danego obiektu wraz z opisem przyczyn ich występowania, zapłonu oraz przebiegu, w tym oddziaływania na ludzi, konstrukcję obiektu oraz majątek – jest to niezbędne do przyjęcia właściwych zabezpieczeń i procedur bezpieczeństwa, np.:
- Prawdopodobieństwo zapalenia danego materiału palnego przy konkretnym sposobie użytkowania może być na poziomie pomijalnym, jak choćby magazynowane PCV w formie płyt czy proszku nie sposób podpalić bez złamania zasad bezpieczeństwa pożarowego zdefiniowanych w polskim prawie. Skutkuje to brakiem uzasadnienia, np. systemów gaśniczych, nawet przy bardzo wysokiej wartości gęstości obciążenia ogniowego.
- W przypadku pożarów o bardzo szybkim rozwoju należy do minimum skrócić czasy T1 i T2, gdyż może to spowodować znaczne powiększenie strat. Na skutek tego reorganizacja procedur bezpieczeństwa czy warunków ewakuacji jest niewykluczona.
- Dobór zabezpieczeń aktywnych (technicznych) i pasywnych – zdarza się, że dane zabezpieczenia kompensują się wzajemnie lub są niedopasowane do występujących zagrożeń, np.:
- Dozorowanie pomieszczenia, w którym główne zagrożenia determinują gazy palne nie ma sensu realizować za pomocą detekcji dymu, gdyż gazy się nie dymią, a takie sytuacje mają miejsce.
- W przypadku pomieszczenia chronionego na całej powierzchni stałym urządzeniem gaśniczym wodnym, zwłaszcza zraszaczowym aktywowanym samoczynnie, ochrona systemem oddymiania jest często zbędne, gdyż woda podczas akcji gaśniczej doskonale wiąże dym i jedyne co może być później uzasadnione, to przewietrzanie po akcji gaśniczej, jednakże wymagania dla takiej instalacji są niższe niż dla systemu oddymiania.
- Zasady postępowania na wypadek pożaru – nadrzędny cel opracowania scenariusza pożaru, który winien być wynikiem powyższych punktów. W skład tych procedur należy włączyć:
- Zasady alarmowania wraz z obowiązkami przypisanymi do personelu / konkretnych funkcji.
- Zasady alarmowania PSP i innych służb.
- Zestawienie zmian w pracy systemów / instalacji / urządzeń będących skutkiem wykrycia pożaru w danym obszarze – aktywacja pracy, wyłączanie urządzeń, zamykanie zaworów czy klap odcinających, otwieranie klap dymowych, sprowadzanie wind na poziom bezpieczny…
- Sposób prowadzenia akcji gaśniczej.
- Warunki ewakuacji – wynikające z zasad postępowania na wypadek pożaru powinny obejmować:
- Opis warunków ewakuacji, w tym dróg ewakuacyjnych, ich długości i kierunków wraz z lokalizacją miejsca zbiórki.
- Weryfikacja warunków ewakuacji z przyjętymi zasadami postępowania na wypadek pożaru.
- Dobór i rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego.
- Algorytm pracy technicznych systemów ppoż. i instalacji budynkowych – w formie matrycy zdarzeń.
Kiedy i przez kogo opracowany
Scenariusz stanowi koncepcję projektową i powinien zostać opracowany we wczesnej fazie projektowania, najlepiej po wykonaniu wstępnej aranżacji obiektu wraz ze zdefiniowaniem sposobu użytkowania poszczególnych pomieszczeń.
Ze względu na wykonanie w tak wczesnej fazie należy przewidzieć jego kilka rewizji powodowanych zmianami w aranżacji obiektu, doborze rozwiązań technicznych i dyskusją z innymi uczestnikami procesu projektowego.
Autorem scenariusza powinna być osoba definiująca zagrożenia pożarem i wybuchem w obiekcie, jednakże dokument ten powinien zostać poddany przeglądowi przez pozostałych uczestników fazy projektowej poczynając od zamawiającego, przez architekta, projektanta konstrukcji budynku na projektantach instalacji wodnych, HVAC, elektryki i teletechniki kończąc. W obiektach technologicznych należy również zlecić przegląd technologom, gdyż bardzo często niezbędna jest pewna ingerencja w proces technologiczny.
Scenariusz pożaru powinien stanowić jedną z podstaw do wykonania dokumentacji wykonawczych, a nie odwrotnie, jak to ma czasem miejsce.
Przyjmuje się często dwie fazy tworzenia scenariusza pożaru, tj. wpierw opracowuje się jego wstępną / uproszczoną wersję do uzgodnień międzybranżowych we wczesnej fazie projektu (może stanowić część większej koncepcji bezpieczeństwa pożarowego), która następnie jest rozwijana podczas pojawienia się projektantów dokumentacji wykonawczych.
Scenariusz pożaru stanowi także doskonały dokument do uzgadniania warunków ochrony ppoż. z urzędami (np. PSP), ubezpieczycielem i zamawiającym.